Leki uspokajające to jedne z najczęściej przepisywanych preparatów, pozwalają przywrócić równowagę emocjonalną i ułatwiają zasypianie. Niestety nieodpowiednie stosowanie medykamentów z tej grupy może nieść za sobą ryzyko powstania uzależnienia.

Czym jest uzależnienie?

 

Zgodnie z definicją udostępnioną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) uzależnieniem jest stan, w którym osoba doświadcza ciągłej potrzeby zażywania pewnego środka. Uzależnienie wpływa na zdrowie psychiczne i fizyczne pacjenta. Bardzo częste przyjmowanie konkretnych środków ma zniwelować ryzyko wystąpienia przykrych objawów abstynencji. Specjaliści wyodrębniają dwa rodzaje uzależnień:
· Uzależnienie fizyczne — to potrzeba ciągłego zażywania konkretnego środka, który nagle odstawiony, prowadzi do wystąpienia objawów tzw. zespołu abstynencyjnego;
· Uzależnienie psychiczne – określane jest jako silna potrzeba przyjmowania konkretnego środka, której zaprzestanie nie powinno powodować przykrych objawów fizycznych [1].

Tolerancja farmakologiczna

 

Leki uspokajające (inne nazwy: anksjolityki, depresanty) zazwyczaj stosowane są w leczeniu zaburzeń lękowych, problemów z zasypianiem, nadmiernego pobudzenia emocjonalnego. Ponadto niektóre z leków mogą być stosowane przed zabiegami operacyjnymi, jako środki rozluźniające mięśnie. W tej kategorii wyróżnić można następujące grupy preparatów: pochodne kwasu barbiturowego (preparaty: Luminalum, Luminalum Unia), benzodiazepiny (preparaty: Relanium, Relsed,), niebenzodiazepinowe leki nasenne (preparaty: Onirex, Zolpic).

Dużym problemem leków uspokajających jest fakt, że stosowane długotrwale, mogą prowadzić do rozwoju tolerancji farmakologicznej. Oznacza to, że wraz z czasem przyjmowania ta sama dawka nie powoduje zamierzonego działania terapeutycznego. W związku z tym do podtrzymania efektu terapeutycznego wymagane jest ciągłe zwiększenie ilości przyjmowanego medykamentu. Samodzielne modyfikacje dawkowania leków anksjolitycznych niosą za sobą ryzyko wystąpienia objawów zatrucia preparatem, które stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia pacjenta [2], [3].

Uzależnienie od leków nasennych

 

Mechanizm powstawania uzależnienia jest stosunkowo podobny, niezależnie od tego czy analizujemy go w kontekście zależności od kokainy, hazardu, czy seksu. Uważa się, że związany jest z aktywacją tej części ośrodka nagrody w mózgu, które koncentrują się przy neuronach dopaminergicznych i ich projekcjach do układu limbicznego. W warunkach fizjologicznych, aktywacja układu nagrody zachodzi w trakcie czynności promujących sprawność organizmu – podczas przyjmowania pokarmów bogatych w składniki odżywcze, seksu, czy interakcji społecznych. Warto podkreślić, że bodźce dostarczane z narkotyków i substancji uzależniających są znacznie silniejsze i trwalsze, dlatego długotrwała ekspozycja na dany czynnik może doprowadzić do stanu, w którym niemożliwe jest odczuwanie przyjemności bez dostarczenia konkretnego stymulanta [4].

Brak konsekwencji w zakresie stosowania się do zaleceń lekarskich dotyczących sposobu dawkowania i czasu terapii może doprowadzić do wykształcenia uzależnienia od leków uspokajających. Uważa się, że pacjenci, u których terapia wspomnianymi preparatami podtrzymywana jest przez ponad 4 tygodnie, mogą doświadczyć:
· silnej potrzeby lub przymusu przyjmowania danego leku,
· osłabienia zdolności do kontrolowania przyjmowania substancji,
· nieprzyjemnych objawów związanych z abstynencją,
· wytworzenia tolerancji farmakologicznej,
· chęci rezygnowania z dotychczasowych obowiązków na poczet przyjmowania danej substancji,
· chęci przyjmowania leku mimo doniesień o jego szkodliwości [5].

Aktualnie uważa się, że zauważenie trzech z wymienionych symptomów, może stanowić podstawę do konsultacji lekarskiej w celu ustalenia metody walki z zależnością. Warto podkreślić, że w grupie osób szczególnie narażonych na rozwój uzależnienia od leków uspokajających są pacjenci zmagający się z innymi zależnościami m.in. uzależnieniem od alkoholu. Dlatego w trakcie farmakoterapii lekami uspokajającymi powinni zostać otoczeni szczególną opieką i poinformowani o przynależności do grupy podwyższonego ryzyka.

Czy da się ochronić przed uzależnieniem?

 

Mimo doniesień o potencjale uzależniającym leków uspokajających istnieją techniki, które zmniejszają ryzyko wystąpienia zależności. Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że wspomniane preparaty mogą być stosowane krótkotrwale. Podczas farmakoterapii zaleca się ściśle przestrzegać wytycznych udostępnionych przez lekarza, nie łączyć preparatu z alkoholem i innymi używkami. W razie wątpliwości dotyczących danego preparatu warto zwrócić się o pomoc do specjalisty ordynującego medykament lub farmaceuty.

Warto podkreślić, że zmagania z lękiem i nadmiernym stresem zaleca się rozpocząć od wykorzystania niefarmakologicznych metod terapii takich jak psychoterapia czy zmiana stylu życia. Pomogą one zidentyfikować szkodliwe czynniki i w miarę możliwości usunąć je z otoczenia, bez konieczności stosowania leków.

Jak radzić sobie z uzależnieniem ?

 

Sposób leczenia uzależnienia częściowo zależy od substancji, która powoduje zależność. Chęć wyjścia z nałogu najlepiej skonsultować z lekarzem lub farmaceutą. Specjalista pomoże zorientować się w dostępnych metodach walki z nałogiem i wybrać najdogodniejszą z opcji. Często stosowane strategie zakładają odbycie psychoterapii, mającej zidentyfikować problem i uświadomić sobie zagrożenia, jakie z niego wynikają. W niektórych wypadkach zastosowana może być również farmakoterapia, wspomagająca odstawienie środka uzależniającego. Warto pamiętać, że każdy pacjent jest inny i w procesie odstawienia środka odurzającego najważniejsze jest zidentyfikowanie potrzeb jednostki, dostosowanie do nich terapii oraz stosowanie środków podtrzymujących motywację do wyjścia z nałogu.

Źródła:
[1] B. Silvestrini, “[Drug addiction: definition and classification],” Ann. Ist. Super. Sanita, vol. 38, no. 3, pp. 211–215, 2002.
[2] M. C. Ferreri, M. L. Gutiérrez, and M. C. Gravielle, “Tolerance to the sedative and anxiolytic effects of diazepam is associated with different alterations of GABAA receptors in rat cerebral cortex,” Neuroscience, vol. 310, pp. 152–162, Dec. 2015, doi: 10.1016/j.neuroscience.2015.09.038.
[3] E. H. Ellinwood, M. Linnoila, M. E. Easler, and D. W. Molter, “Profile of acute tolerance to three sedative anxiolytics,” Psychopharmacology (Berl.), vol. 79, no. 2–3, pp. 137–141, 1983, doi: 10.1007/BF00427800.
[4] A. J. Robison and E. J. Nestler, “Transcriptional and Epigenetic Mechanisms of Addiction,” Nat. Rev. Neurosci., vol. 12, no. 11, pp. 623–637, Oct. 2011, doi: 10.1038/nrn3111.
[5] S. Thomas, M. L. U. March 10, and 2022, “Drug Withdrawal Symptoms, Timelines, and Treatment,” American Addiction Centers. https://americanaddictioncenters.org/withdrawal-timelines-treatments (accessed Mar. 12, 2022).